भारतात जीएसटी (GST) मध्ये मोठे बदल होत आहेत. २२ सप्टेंबर २०२५ पासून GST 2.0 लागू होणार आहे. या नव्या व्यवस्थेमुळे कर प्रणाली अधिक सोपी करण्यात आली आहे, आणि सामान्य माणसांच्या जीवनावरही याचा मोठा परिणाम होणार आहे. काही गोष्टी स्वस्त होऊ शकतात, तर काही गोष्टी महाग देखील होऊ शकतात. त्यामुळे, या नव्या GST Rates व्यवस्थेबद्दल माहिती असणे आवश्यक आहे.
GST 2.0 काय आहे?
GST 2.0 हा भारताच्या एका कर प्रणाली (Single Tax System) मध्ये मोठा बदल आहे. पूर्वी GST मध्ये ५%, १२%, १८% आणि २८% असे चार वेगवेगळे दर होते. आता सर्व गोष्टी ५% किंवा १८% या दोन मुख्य दरात आणल्या जात आहेत. त्याशिवाय, काही “लक्झरी” किंवा “बिचाट” वस्तूंसाठी ४०% चा एक नवीन दर सुरू करण्यात आला आहे.
नवीन GST दर कोणत्या गोष्टींसाठी लागू होतील?
- आवश्यक वस्तू/सेवा (Essentials): पूर्वी ५% दर असलेल्या वस्तू आजही ५% वरच राहतील. त्यात ताज्या फळे, भाज्या, दूध, दळणवळण, औषधे, शालेय पुस्तके, जीवन रक्षक औषधे यांचा समावेश होतो.
- अनेक दैनंदिन वस्तू (Daily Use Goods): ज्यांचा GST दर पूर्वी १२% किंवा १८% होता, त्या बहुतेक वस्तू आता ५% वरित येतील. त्यात बटर, घी, चीज, पॅक्ड फूड, स्टेशनरी, किचनवेअर, बिस्किट्स, केक्स, चॉकलेट, ड्रायफ्रूट्स, डायग्नोस्टिक किट्स, बँडेज, इंशुरन्स (Life & Health), सूत, खताच्या घटकद्रव्ये, रुमाल, कँडल, सोप, हेअर ऑइल, शॅम्पू, पादत्राणे, हॉटेल (₹७५०० पर्यंत), कापड, होता.
- इलेक्ट्रॉनिक्स आणि गाड्या (Electronics & Automobiles): पूर्वी २८% दर असलेल्या टीव्ही, रेफ्रिजरेटर, वॉशिंग मशीन, एसी, लहान कार आणि बाइक्सवर आता १८% दर लागेल. यामुळे या वस्तू स्वस्त होण्याची संधी आहे.
- लक्झरी आणि बिगाऱ्या वस्तू (Luxury & Sin Goods): LPG, मोटारगाड्या (Large Car, SUV), सिगारेट, बीडी, गुटखा, पणमसाला, एरोजेड, कॅफिनेटेड ड्रिंक्स, कॅसिनो, गेमिंगवर ४०% चा फार उच्च दर लागेल. यामुळे या वस्तू महाग होतील.
- शून्य कर (Zero GST): मूळ अन्न, दूध-दुग्धजन्य पदार्थ, काही जीवनरक्षक औषधे, पर्सनल हॉस्पिटल वगैरेवर कोणताही GST लागणार नाही.
GST 2.0 मध्ये काय स्वस्त होईल?
- दूध, पनीर, रोटी, खाखरा, पराठा, पिझ्झा ब्रेड आता GST मुक्त होणार आहेत. पूर्वी ५% किंवा १८% होता.
- बटर, घी, चीज, कंडेन्स्ड मिल्क, ड्रायफ्रूट्स आता ५% दर लागेल, पूर्वी १२% होता.
- बिस्किट्स, केक, चॉकलेट, कॉर्नफ्लेक्स, सूप, आइस्क्रीम आता ५% दर, पूर्वी १८% होता.
- मोबाइल, घरी वापरता येणाऱ्या सर्व उपकरणांसाठी आता १८% दर, पूर्वी २८% होता.
- इंशुरन्स (Life & Health Insurance) zero percent GST, पूर्वी १८% होता.
GST 2.0 मध्ये काय महाग होईल?
- सिगरेट, बीडी, गुटखा, पणमसाला, कॅफिनेटेड ड्रिंक्स, लार्ज कार, SUV यात उच्च कर देय राहील.
- फिल्ड उत्पादने (Crude Oil, Petrol, Diesel, ATF) मात्र अजूनही GST बाहेर आहेत.
GST 2.0 चे फायदे
- सामान्य माणसांना GST 2.0 मुळे उपभोगात सवलत देण्यात आली आहे.
- बिझनेसमध्ये घाई-घाई (Compliance) कमी होईल.
- नेमकेपणा (Transparency) मोठ्या प्रमाणात वाढेल.
- दिवाळीपर्यंत हे बदल लागू होतील; त्यामुळे हंगामात खर्च वाढण्याची शक्यता आहे.
- Healthcare Products & Services, Insurance, Electronics, Automobiles, Agri Inputs सर्वच उद्योगांना फायदा होत आहे.
GST 2.0 व्यवस्था कधी लागू होईल?
२२ सप्टेंबर २०२५ पासून ही नवीन व्यवस्था लागू होईल. यानंतर सर्व कोणत्याही रकमेसाठी नवीन दर लागू होतील; जुने दर मात्र ३१ डिसेंबर २०२५ पर्यंत स्टॉक समाप्तीपर्यंत वापरता येतील.